خستگی چشم چیست و چگونه درمان میشود؟ ساعت‌های طولانی خیره شدن به نمایشگرهای گوشی، لپ‌تاپ یا تلویزیون، نورهای مصنوعی، آلودگی هوا و خواب ناکافی، همگی دست به دست هم میدهند تا چشم‌های ما را خسته و ناتوان کنند. اگر شما هم احساس سنگینی در چشم‌ها، تاری دید یا حتی سردردهای گاه‌به‌گاه دارید، احتمالا دچار خستگی چشم هستید.
خستگی چشم یا آستنوپی زمانی رخ میدهد که ماهیچه‌های چشم به‌دلیل کار کشیدن بیش‌ازحد، استراحت کافی، آبرسانی و محافظت لازم را دریافت نمی‌کنند. این خستگی ممکن است ناشی از نور شدید، استفاده طولانی از نمایشگرها، شرایط نوری نامناسب یا حتی عیوب انکساری مانند آستیگماتیسم باشد. تنش چشمی معمولا با استراحت برطرف میشود، اما در برخی موارد نیاز به بررسی تخصصی دارد.
فهرست مطالب
علل خستگی چشم
خستگی چشم همیشه بی‌خطر نیست و گاهی نشانه‌ای از یک مشکل زمینه‌ای جدی‌تر است. مهم‌ترین علت‌های خستگی و فشار چشم:
خستگی عضلانی چشم
یکی از اصلی‌ترین دلایل خستگی چشم، خستگی عضلات داخلی و خارجی چشم است. عضله مژگانی که در داخل چشم قرار دارد، وظیفه تنظیم تمرکز بین اشیای دور و نزدیک را انجام میدهند. هنگامی که شما برای مدت طولانی به یک نقطه خیره می‌شوید مثلا هنگام مطالعه یا کار با کامپیوتر، این عضله به شکل مداوم درگیر میشود و فرصت استراحت ندارد. این در حالی است که عضلات خارج‌چشمی که وظیفه حرکت دادن چشم‌ها را دارند نیز با انقباض‌های مکرر دچار فرسودگی میشوند. در نتیجه، خستگی و درد چشم را به همراه خواهد داشت.
خشکی چشم
در برخی افراد، سطح چشم نمی‌تواند به اندازه کافی مرطوب باقی بماند. وقتی چشم قادر به تولید اشک نیست یا لایه‌های روغنی سطح آن ناپایدار باشد، منجر به خشکی، سوزش و خستگی چشم خواهد شد. این وضعیت که در محیط‌های خشک، در معرض باد یا در اثر استفاده از لنزهای تماسی تشدید میشود، تمرکز دید را دشوار کرده و موجب احساس خستگی در چشم‌ها میشود.
خستگی چشم دیجیتال
خیره شدن به نمایشگرهای دیجیتال، بخش بزرگی از زندگی ما را شکل میدهد. در چنین شرایطی، نور آبی ساطع‌شده از صفحات نمایش، تابش زیاد یا خیلی کم و تنظیم نبودن نور صفحه با نور محیط، همگی عواملی هستند که چشم را تحت فشار قرار میدهند. این نوع خستگی را با عنوان سندرم بینایی کامپیوتر می‌شناسند و در میان دانشجویان، کارمندان و گیمرها بسیار رایج است.
دوبینی و خستگی چشم
گاهی بین دوبینی و خستگی چشم ارتباطی دوطرفه وجود دارد. یعنی ممکن است دوبینی باعث شود چشم‌ها بیش از حد تلاش کنند تا تصویر را واضح کنند و در نتیجه خسته شوند. از طرف دیگر، خستگی شدید چشم نیز دوبینی ایجاد میکند. عوامل مختلفی از جمله صدمات مغزی، مصرف داروهای خاص یا مسمومیت‌ها باعث این چرخه معیوب میشوند.
مطالعه در نور نامناسب
مطالعه در نور کم یا نوری که مستقیم به چشم می‌تابد و نه به صفحه کتاب، فشار زیادی به چشم وارد میکند. بر خلاف دستگاه‌های دیجیتال، کتاب‌ها از خود نور ندارند، پس شرایط نوری محیط نقش مهمی در سلامت بینایی دارد. مطالعه طولانی‌مدت بدون استفاده از فیلتر نور آبی عضلات چشم را خسته کرده و باعث تاری دید، سوزش و سردرد میشود.
بیماری‌های چشمی زمینه‌ای
بیماری‌های جدی مثل آب‌مروارید، گلوکوم (آب‌سیاه) و آمبلیوپی (تنبلی چشم) نیز به خستگی مکرر چشم منجر میشوند. در این موارد، مراجعه به پزشک و درمان خستگی چشم مانند استفاده از اشک مصنوعی اهمیت بسیار زیادی دارد.
علائم خستگی چشم
خستگی دید تنها به خود چشم‌ها محدود نمی‌شود. این عارضه بر روی سایر بخش‌های بدن هم اثر میگذارد و نشانه‌هایی ایجاد میکند که گاه به اشتباه به مشکلات دیگری نسبت داده میشوند. علائم خستگی چشم:
چشمان اشک‌آلود
خستگی چشم موجب تحریک غدد اشکی شود. در نتیجه، چشم‌ها بیش از حد معمول اشک تولید میکنند تا خشکی و سوزش ناشی از فشار زیاد را جبران کنند. این اشک‌ها رقیق و بی‌اثر هستند و در واقع نمی‌توانند رطوبت واقعی چشم را حفظ کنند.
خشکی چشم
در بسیاری از موارد، خستگی چشم با کاهش پلک زدن همراه است، خصوصا هنگام تمرکز روی صفحه نمایش یا مطالعه طولانی. این کاهش در پلک زدن، منجر به تبخیر سریع‌تر اشک‌ها و در نتیجه خشکی سطح چشم میشود.
تاری دید
وقتی عضلات چشم بیش از حد درگیر میشوند و برای مدت طولانی بدون استراحت فعالیت میکنند، تمرکز چشمی کاهش پیدا میکند. در نتیجه، تصویرها برای مدتی مخصوصاً پس از کار زیاد با وسایل دیجیتال یا مطالعه مداوم تار میشوند.
حساسیت به نور
چشمان خسته نسبت به نور شدید یا حتی نور معمولی حساس‌تر میشوند. حتی ممکن است نورهای معمول روزمره، آزاردهنده به نظر برسند و باعث سوزش یا اشک چشم شوند.
سوزش و خارش چشم
در پی خشکی یا تحریک مداوم، چشم‌ها دچار احساس سوزش یا خارش میشوند. گاهی این حالت با احساس وجود جسم خارجی در چشم نیز همراه است.
مشکل در باز نگه داشتن چشم‌ها
وقتی چشم‌ها به‌شدت خسته هستند، باز نگه‌داشتن آن‌ها دشوار میشود. پلک‌ها سنگین میشوند و فرد به طور ناخودآگاه تمایل دارد چشم‌هایش را ببندد یا به خواب برود.
سردرد ناشی از خستگی چشم
یکی از شایع‌ترین پیامدهای خستگی چشم، سردرد است. تمرکز زیاد برای دیدن واضح در شرایط نور نامناسب یا استفاده بیش از حد از چشم‌ها، باعث فشار بر اعصاب بینایی و در نتیجه بروز سردرد میشود.
گردن‌درد و شانه‌درد
برای بهبود تمرکز دید، افراد اغلب سر و گردن خود را در وضعیت‌های نامناسب نگه می‌دارند؛ این وضعیت در طولانی‌مدت باعث گرفتگی و درد در ناحیه گردن و شانه‌ها خواهد شد.
کمردرد
نشستن طولانی و اشتباه مقابل نمایشگر یا هنگام مطالعه د باعث ایجاد دردهای مزمن در ناحیه کمر میشود. ارتباط بین نحوه نشستن، خستگی چشم و دردهای عضلانی کاملا علمی است.
کاهش تمرکز در اثر تنش چشمی
خستگی چشم ذهن را نیز خسته میکند. تاری دید، سوزش، سردرد و دیگر علائم فیزیکی باعث میشوند فرد نتواند با کیفیت کافی تمرکز کند که این موضوع راندمان کاری یا تحصیلی را پایین می‌آورد.
چگونه خستگی چشم تشخیص داده می شود؟
خستگی چشم در بسیاری از مواقع با مشاهده علائم واضحی مانند سوزش، خشکی، تاری دید یا سردرد قابل تشخیص است. اگر شما تجربه مکرر این نشانه‌ها را بلاخص بعد از استفاده طولانی از صفحه‌نمایش یا مطالعه دارید به احتمال زیاد دچار خستگی چشم هستید.
در صورتی که این علائم به صورت مزمن تکرار شوند یا شدت پیدا کنند، تشخیص تخصصی توسط چشم‌پزشک ضروری است. پزشک با استفاده از معاینات بالینی، بررسی دقیق بینایی و ارزیابی عضلات چشم مشخص میکند که آیا پشت این خستگی مشکل دیگری مانند عیوب انکساری (مثل آستیگماتیسم یا دوربینی)، خشکی مزمن چشم یا بیماری‌های چشمی جدی‌تری پنهان شده است یا خیر.
خستگی چشم به‌تنهایی نگران‌کننده نیست، اما مراجعه به متخصص برای اطمینان از نبود اختلالات بینایی پنهان یا بیماری‌های چشمی، یک اقدام هوشمندانه و پیشگیرانه است.
چه بیماری هایی باعث بروز خستگی چشم می شوند؟
مهم‌ترین بیماری‌ها و اختلالاتی که در بروز خستگی چشم نقش دارند:
عیوب انکساری اصلاح‌نشده
نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم اگر اصلاح نشده یا به‌درستی با عینک یا لنز درمان نشوند، باعث میشوند چشم برای دیدن واضح، بیش از حد کار کند. این فشار مداوم به عضلات چشم، زمینه‌ساز بروز خستگی و درد چشم خواهد بود.
عدم تعادل عضلات چشم (استرابیسم)
در افراد مبتلا به استرابیسم یا دیگر مشکلات مربوط به هماهنگی عضلات چشم، چشم‌ها برای تنظیم دید دچار زحمت مضاعف میشوند. این تلاش مستمر برای هم‌راستایی دید منجر به خستگی شدید مخصوصا هنگام مطالعه یا تمرکز روی نمایشگر میشود.
استرس و خستگی عمومی بدن
استرس‌های روانی و خستگی فیزیکی مستقیماً بر سلامت چشم اثر میگذارند. زمانی که بدن در حالت استرس قرار دارد، عضلات چشم در حالت انقباض باقی می‌مانند و فرصت استراحت پیدا نمی‌کنند. این وضعیت منجر به درد چشم، تاری دید و کاهش تمرکز خواهد شد.
درمان و رفع خستگی چشم
با رعایت راهکارهای ساده و موثر، بدون نیاز به درمان‌های دارویی، میتوان تا حد زیادی از علائم آزاردهنده خستگی چشم کم کرد.
کمپرس گرم با حوله مرطوب
یکی از ساده‌ترین روش‌ها برای تسکین چشم‌های خسته، استفاده از حوله گرم است. یک دستمال تمیز را در آب جوشیده ولرم‌شده قرار دهید، سپس آن را به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه روی چشمان بسته بگذارید. این کار باعث افزایش رطوبت چشم، بهبود گردش خون، آرام‌سازی عضلات و تسکین درد میشود.
تنظیم نور و صفحه‌نمایش
برای کاهش فشار بر چشم‌ها، نور محیط را با نوع فعالیت خود تنظیم کنید. هنگام تماشای تلویزیون، نور اتاق را ملایم نگه دارید. در زمان مطالعه، نور باید از پشت به صفحه کتاب بتابد نه مستقیم به چشم. لازم است که روشنایی و کنتراست صفحه لپ‌تاپ یا موبایل را با نور محیط هماهنگ کنید تا چشمان شما سریع خسته نشوند.
استفاده از عینک کامپیوتری
اگر ساعات زیادی با کامپیوتر کار می‌کنید، از عینک مخصوص کار با صفحه‌نمایش استفاده کنید. این عینک‌ها به کاهش فشار چشم کمک میکنند و باعث میشوند فوکوس بین فاصله‌های مختلف راحت‌تر انجام شود. دقت داشته باشید که این عینک‌ها با عینک‌هایی که فقط نور آبی را فیلتر میکنند تفاوت دارند.
قرار دادن کف دست روی چشم
روش ساده و بی‌هزینه‌ای برای آرام‌سازی و استراحت چشم، قرار دادن کف دست روی چشمان بسته است. بدون فشار وارد کردن، کف دست‌ها را روی چشم‌ها بگذارید و چند دقیقه در این حالت بمانید. این روش باعث ایجاد تاریکی و آرامش در ناحیه بینایی میشود و برای کاهش خستگی مفید است.
استفاده از چای کیسه‌ای سرد
چای کیسه‌ای مثل بابونه یا چای سیاه بعد از دم کشیدن به عنوان کمپرس سرد روی چشم‌ها قرار میگیرد. کیسه‌ها را بعد از سرد شدن در یخچال، روی پلک‌های خود بگذارید تا پف، التهاب و احساس سنگینی چشم کاهش پیدا کند. فقط حواستان باشد چای وارد چشم نشود و دست و صورتتان کاملا تمیز باشد.
تمرینات چشمی
چشم‌ها نیز مانند عضلات دیگر نیاز به ورزش دارند. یکی از تمرینات مؤثر، ماساژ چشم است. در عین حال میتوانید روی انگشت خود که چند سانت از صورت فاصله دارد تمرکز نموده و سپس به نقطه‌ای دور نگاه کنید و دوباره به انگشت خود برگردید. چرخاندن چشم‌ها به بالا، پایین، چپ و راست با چشمان بسته، تنش عضلانی را کاهش میدهد.
رعایت قانون 20-20-20
برای جلوگیری از خستگی چشم هنگام کار طولانی با دستگاه‌های دیجیتال، هر ۲۰ دقیقه، به مدت ۲ دقیقه به جسمی در فاصله ۲۰ سانتی‌متر نگاه کنید و به چشم خود استراحت بدهید. اگر هم ۲ ساعت بدون توقف کار می‌کنید، ۱۵ تا ۲۰ دقیقه به چشمانتان استراحت کامل بدهید.
استفاده از قطره اشک مصنوعی
قطره‌های بدون نسخه مانند اشک مصنوعی، رطوبت چشم را حفظ کرده و از خشکی و خستگی جلوگیری میکنند. حتی زمانی که احساس خشکی ندارید، استفاده پیشگیرانه از این قطره‌ها مانع بازگشت علائم میشود. اگر ترجیح می‌دهید از روش‌های طبیعی استفاده کنید، خصوصا هنگام کار با کامپیوتر لیشتر پلک بزنید.
ویتامین‌های مفید برای چشم
کمبود برخی ویتامین‌ها، خستگی و حتی درد چشم را تشدید میکند. مصرف این ویتامین‌ها در رژیم غذایی یا مکمل‌ها توصیه میشود:
- ویتامین A: برای سلامت قرنیه و بینایی شفاف
- ویتامین E: محافظت از سلول‌های چشم در برابر رادیکال‌های آزاد
- ویتامین C: کاهش التهاب و تقویت بافت‌های چشمی
- ویتامین‌های B6، B9 و B12: کاهش سطح هموسیستئین و محافظت در برابر بیماری‌های چشمی مانند دژنراسیون ماکولا
راه های جلوگیری از بروز خستگی چشم
یکی از دلایل اصلی خستگی چشم، نور نامناسب است. محیطی با نور بسیار کم یا بیش از حد روشن فشار زیادی به چشم وارد میکند. بهتر است از نور طبیعی استفاده کنید یا از لامپ‌هایی با طیف کامل بهره ببرید تا چشم‌ها کمتر اذیت شوند.
- مدت زمان کار با وسایل دیجیتال را کاهش دهید
اگرچه اجتناب کامل از دستگاه‌های دیجیتال ممکن نیست، اما میتوانید مدت زمان استفاده را مدیریت کنید. بهتر است در طول روز وقفه‌هایی ایجاد نموده و از خیره شدن طولانی به صفحه نمایش خودداری کنید. اگر مجبور به استفاده طولانی هستید، استفاده از عینک‌های مخصوص کامپیوتر از تأثیرات مضر نور آبی میکاهد.
- وضعیت نشستن را اصلاح کنید
نحوه قرار گرفتن شما در مقابل مانیتور بسیار اهمیت دارد. برای کاهش خستگی چشم:
- صفحه نمایش باید در سطح چشم یا کمی پایین‌تر باشد.
- فاصله صفحه نمایش از صورت باید حدود ۵۰ تا ۷۰ سانتی‌متر باشد.
- گردن و شانه‌ها باید در وضعیت راحت و بدون فشار باشند.
- استراحت منظم و پلک زدن آگاهانه
هنگام تمرکز بالا، افراد ناخودآگاه کمتر پلک می‌زنند که باعث خشکی و خستگی چشم میشود. پس:
- آگاهانه بیشتر پلک بزنید.
- بعد از هر ساعت کار، حداقل ۵ دقیقه به چشم‌ها استراحت دهید.
با رعایت این نکات ساده و عملی از خستگی چشم جلوگیری کرده یا شدت آن را کاهش دهید. اگر با وجود رعایت این توصیه‌ها همچنان علائم خستگی چشم باقی ماند، بهتر است به چشم‌پزشک مراجعه کنید تا احتمال مشکلات بینایی یا بیماری‌های چشمی بررسی شود.
