نحوه مراقبت از چشم مصنوعی
نحوه مراقبت از چشم مصنوعی موضوع اصلی این مقاله است که در رابطه با آن به صحبت خواهیم پرداخت؛ اما پیش از اینکه با نحوه مراقبت از چشم مصنوعی آشنا شویم، بهتر است مقداری با خود چشم مصنوعی آشنا شویم تا درک مطالب بعدی آسان‌تر شود. چشم‌های مصنوعی ساخته شده محصولاتی سفارشی هستند.
آن‌ها به وسیله متخصصین پروتز چشم ساخته می‌شوند و با فرم شخصی حفره چشم و رنگ طبیعی و نرمال عنبیه فرد مورد نظر سازگار می‌شوند. پس چشم‌های مصنوعی به شکل عجیب و البته فریبنده‌ای شبیه به یک چشم طبیعی انسان هستند. با استفاده نمودن از روش‌های عمل جدید، اکنون حتی امکان به حرکت در آوردن پروتز چشم در زمان تغییر زاویه دید نیز وجود دارد.
در موارد زیادی، از دست دادن و از بین رفتن چشم احتیاج به استفاده نمودن از چشم مصنوعی، یا اصطلاحا چشم شیشه‌ای دارد. با استفاده نمودن از چشم مصنوعی می‌توان از حدقه چشم در مقابل آسیب‌های بیشتر حفاظت نمود و هماهنگی زیبایی چهره را بازیابی نمود.
زمانی که چشم طبیعی بعد از تصادف یا بیماری همچون تومور بایستی تخلیه و برداشته شود، بایستی از پروتز استفاده نمود. پزشک نخست یک پروتز موقت را در چشم بیمار قرار می‌دهد. این پروتز جهت کمک نمودن به تثبیت حفره چشم در زمان بهبود زخم است. پروتز حقیقی چشم تنها بعد از بهبود کامل زخم قابل به کاربردن است که از این به بعد بایستی نحوه مراقبت از چشم مصنوعی را فرد بیاموزد.
پروتز چشم مصنوعی فرم کاسه چشم آسیب دیده را بهبود می‌دهد. در حالتی که کل چشم بیمار بسته به نیاز خارج شود، پروتز چشمی مانع از این موضوع می‌شود که کاسه و حدقه چشم گسترش پیدا کرده و فضای خالی را پر می‌کند.
پروتز چشم مصنوعی بینایی شخص بیمار را بهبود نمی‌دهد و بعد از تخلیه چشم و قرار گرفتن چشم مصنوعی، شخص بیمار قدرت بینایی با آن چشم ندارد. چشم مصنوعی بر روی ایمپلنت درون چشمی قرار می‌گیرد. ایمپلنت درون چشمی یک بخش دایره و سفت جداگانه است که با عمل و به صورت دائمی درون کاسه چشم قرار می‌گیرد. ایمپلنت داخل چشم معمولا با یک ماده بالشتی مصنوعی پیش از قرار گیری پوشانده می‌شود. پروتز چشم بر روی ایمپلنت درون چشم قرار می‌گیرد.
فاصله میان عمل تخلیه چشم و قرار دادن پروتز به نظر پزشک معالج بیمار بستگی دارد. به طور معمول نخستین پروتز چشم بایستی بین 2 الی 4 هفته بعد از عمل تخلیه چشم در کاسه چشم قرار گیرد. استفاده نمودن از پروتز چشم، هم برای موارد زیبایی و نیز برای مسائل بهداشتی پیشنهاد می‌شود. به علاوه بایستی عنوان کرد که اندازه حفره چشم در صورت خالی ماندن برای مدت طولانی کوچک می‌شود.
نحوه مراقبت از چشم مصنوعی
حال پس از اینکه با چشم مصنوعی آشنا شدیم در اینجا به چند مورد از موارد نحوه مراقبت از چشم مصنوعی اشاره می‌کنیم که رعایت این موارد و نکات برای افرادی که از وسیله استفاده می‌کنند مناسب و البته ضروری خواهد بود.
- همواره پیش از دست زدن به چشم مصنوعی، دست را به شکل کامل بشویید.
- تنها در موارد احتیاج چشم مصنوعی را از جای خود خارج نمایید.
- این وسیله را بایستی با آب خالی و یا صابون از نوع ملایم بشویید. پیشنهاد می‌گردد جهت این کار از شامپو بچه استفاده نمایید. هیچ‌وقت از مواد ساینده و یا الکل استفاده نکنید؛ زیرا که این موارد به پروتز آسیب همیشگی وارد می‌کنند.
- جهت پاک کردن پیرامون پلک از گوش پاک کن یا لیف حمام مرطوب استفاده نمایید.
- در حالتی که خشکی چشم دارید، با پزشک معالج یا متخصص سازنده پروتز برای روان‌سازی پروتز مشورت نمایید.
- شنا نمودن با وجود استفاده از پروتز اشکالی ندارد؛ اما در صورت شیرجه زدن یا باز نمودن چشم در زیر آب باید از عینک مخصوص و ویژه شنا استفاده نمایید تا از خارج شدن پروتز پیشگیری شود.
- در صورت ایجاد عفونت یا هر مورد مربوط به چشم بایستی به پزشک متخصص مراجعه نمایید.
- چشم مصنوعی باید به طور حداقلی 1 بار در سال توسط سازنده پروتز تست و پولیش شود. پولیش به معنی رفع کردن هرگونه ناصافی موجود بر روی سطح چشم مصنوعی است. در رابطه با کودکان هم تمیز و پولیش بایستی هر 3 تا 6 ماه انجام گیرد.
- جهت محافظت از چشم سالم باید از عینک مخصوص استفاده شود. در صورت تمایل به استفاده نمودن از عینک‌های زینتی با سازنده پروتز مشورت نمایید.
علاوه بر این بخش که در رابطه با نحوه مراقبت از چشم مصنوعی سخن گفتیم در بخش‌های بعدی مقاله نیز به مورد می‌پردازیم.
نحوه نگهداری و مراقبت از چشم مصنوعی
به عنوان یک قاعده کلی، کسانی که از پروتز چشم استفاده می‌کنند در فعالیت‌ها و روتین زندگی روزمره خود محدودیت دارند. جهت مطمئن شدن از اینکه چشم مصنوعی به بهترین نحو کارش را انجام می‌دهد، بایستی چند نکته را رعایت نمود.
گذاشتن و برداشتن
جهت قرار دادن پروتز نخست آن را مرطوب می‌کنند. پس از آن پلک بالایی را مقداری به طرف بالا بکشید و پروتز چشم را مقداری به بخش زیر پلک بالا فشار دهید. پلک پایین بایستی کمی به طرف پایین کشیده شود تا هنگامی که آن به داخل حفره چشم بلغزد. رعایت و انجام درست این کار تاثیر بسیاری در نحوه مراقبت از چشم مصنوعی به شکل اصولی دارد.
جهت برداشتن پروتز، پلک پایین را مقداری به طرف پایین بکشید تا لبه پایینی چشم مصنوعی پیدا و مشخص شود. حال انگشت را با دقت در زیر لبه بلغزانید و چشم را بگیرید. پس از آن چشم را به طرف پایین کشیده و از حدقه چشم خارج نمایید. همچون جایگذاری، برداشتن آن بایستی بر روی جایی نرم انجام گیرد تا اگر چشم از دست شما افتاد، نشکند یا دچار آسیب نشود.
تمیز نمودن
پروتز چشم بایستی حداقل روزی 1 بار با آب ولرم تمیز شود. تا هنگامی که چشم مصنوعی پوشیده نشده باشد، بایستی خشک باشد و در ظرفی بسته نگهداری شود.
تغییر چشم مصنوعی
هر پروتز در معرض ساییدگی است که این مورد بسیار طبیعی است. پس، ساخت پروتز جدید چشم بایستی حدودا سالی 1 بار انجام گیرد. در جای خشک نگهداری شود, اگر از این وسیله استفاده نمی‌کنید آن را در ظرفی بسته و البته کاملا خشک نگه دارید. باید توجه داشت که چشم مصنوعی به هیچ عنوان نبایستی در آب نگه داشته شود! بنابراین با پزشک خود در رابطه با اینکه آیا می‌توانید روز و شب از پروتز چشم استفاده نمایید یا خیر صحبت کنید.
نحوه ساخت چشم مصنوعی
از آنجایی که چشم مصنوعی شیشه‌ای به علت دلایلی مثل تاثیرات زیست محیطی، سازگاری کاسه چشم یا ساخت اشک بیش از اندازه، از بین می‌رود، پروتز تولیده شده از شیشه 1 تا 1 سال و نیم پایداری و ماندگاری دارد.
پروتزهای آکریلیکی به علت سطح نرم‌تری که دارند نسبت به نوع شیشه‌ای فرسایش بیشتری دارند. پیشنهاد می‌شود که هر دو جنس پروتز را تا هنگامی مورد استفاده قرار دهید که سبب ناراحتی و اذیت شدن شما نمی‌شوند. این امر سبب پیشگیری از تغییر و آسیب رسیدن به حفره چشم در اکثر مواقع می‌شود.
بعضی از نشانه‌هایی که نشان‌دهنده زمان تعویض چشم مصنوعی است از قرار زیر هستند:
- افزایش درناژ
- خشکی یا ناراحتی
- عفونت مکرر
- تغییر ظاهر
در اشخاصی که دچار قطع عضو شده‌اند، موضوعی که بسیار مهم است، عملکرد عادی شخص در زندگی روتین و بدون نیاز به کمک گرفتن از دیگران با وسایل کمکی و اندام‌های مصنوعی است. به علت آمار نسبتا بالای تصادفات رانندگی در ایران، متاسفانه تعداد تقریبا بسیاری از اشخاص قطع عضو شده و احتایج به اندام‌های مصنوعی همچون پروتز چشم، پا، دست، انگشتان و… دارند. امروزه با تکیه بر فناوری‌های روز جهت ساخت انواع اعضای بدن مصنوعی و وسایل کمکی، احتمالات و عوارض ناشی از خطاهای انسانی تقریبا حذف شده و ارتوپد فنی می‌تواند مطمئن شود که تجهیزات تولید شده برای بیمار مطلوب و مناسب هستند.
ساخت این تجهیزات با استفاده از تست و آزمایش بیومکانیکال و اسکن انجام می‌گیرد، پس از آن با استفاده نمودن از برنامه‌های کامپیوتری اقدام به تولید این تجهیزات می‌شود و با استفاده کردن از پرینترهای 3 بعدی این تجهیزات مورد نظر آماده می‌شود. به این ترتیب جلوی خطاهای انسانی در تولید این دستگاه‌ها و تجهیزات گرفته می‌شود و وسایل مناسبی برای شخص نیازمند تولید می‌شود.
نرم کننده‌های پروتز
افرادی که از پروتز مصنوعی چشم استفاده می‌کنند معمولا در اغلب مواقع مبتلا به خشکی چشم و التهاب می‌شوند و به پلک زدن برایشان سخت است. شرایط آب و هوایی نامطلوب و بی‌کیفیت، گرد و غبار و باد سبب بخار شدن رطوبت از بخش جلویی پروتز چشم می‌شوند. حساسیت‌ها و تغییرات بدن هم سبب خشکی پروتز می‌شود. در این مواقع از نرم‌کننده‌های چشم استفاده می‌شود.
جهت اینکه 1 قطره نرم کننده بر روی پروتز خود استفاده نمایید، 1 قطره روی یکی از انگشتان خود (که حتما بایستی تمیز باشد) قرار دهید و آن را در تمام سطح پروتز بمالید. چند بار پلک بزنید و پس از آن چشم را ببندید و پوست را پاک کنید تا هر ماده اضافی از بین برود. در صورت نیاز نرم‌کننده‌های سیلیکونی را می‌توان مورد استفاده قرار داد.
باید گفت که، تقریبا همگی امور ورزشی با پروتز مصنوعی قابل انجام می‌شوند. چشم مصنوعی به خوبی از کاسه چشم محافظت می‌کند تا در امور تفریحی آسیبی به آن وارد نشود. در حالتی که می‌خواهید غواصی نمایید، توصیه می‌گردد که از چشم ساخته شده از جنس آکریلیک استفاده نمایید تا از به وجود آمدن فشار احتمالی پیشگیری کند.
تمیز کردن چشم مصنوعی
همانطور که گفته شد پروتز چشم مصنوعی بایستی حداقل روزی 1 بار تمیز شود. مناسب‌ترین کار برای تمیز کردن چشم مصنوعی این روش است که آن را با جعبه پلاستیکی‌اش درون آب ولرم قرار دهید. جهت از بین بردن آلودگی‌های سخت‌تر، چشم مصنوعی که از جنش شیشه است را به مدت زمان تقریبی 10 دقیقه در درون آبی قرار دهید که در هر یک لیتر از آن آب، یک قاشق چای خوری نمک وجود دارد. پس از آن، آن را با یک دستمال نرم تمیز نمایید. سپس، پروتز چشم را به شکل کامل با آب خالص بشوئید.
خارج کردن پروتز در شب الزامی ندارد. پروتز چشم در حفره چشم بایستی باقی بماند و فقط جهت تمیز کاری بایستی از آن خارج گردد، البته در حالتی که سبب ناراحتی شخص در خواب نشود. در حالتی که در شب پروتز مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، بایستی تمیز گردد و در یک محفظه دربسته و خشک قرار داده شود. در موارد ویژه، مناسب‌تر است در شب پروتز را مورد استفاده قرار نداد، پزشک معالج در رابطه با این مورد توصیه‌هایی می‌کند.
گذاشتن چشم مصنوعی در حفره چشم دردی به همراه نداد و کنترل نمودن چشم مصنوعی را سریع می‌توان یاد گرفت. جهت حرکت طبیعی پروتز چشم وجود و سالم بودن عضلات چشم و سالم بودن کاسه چشم نیاز است. در حالتی که این موارد مورد نیاز برآورده شوند، می‌توان پروتز را به طرز مناسبی حرکت داد. نوع پروتز چشم که از چه جنسی باشد با توجه به نیازهای شخصی فرد متقاضی و شرایط او انتخاب می‌گردد تا در کنار حفظ ظاهر و زیبایی بهترین کاربرد را برای او به همراه داشته باشد.
عمل جراحی پروتز چشمی
همچون دیگر موارد عمل فرد بایستی یكی دو ساعت پیش از عمل در بیمارستان حاضر شود. دور از انتظار نیست كه لازم باشد تا فرد شب پس از عمل هم در بیمارستان بماند. پزشک بیهوشی، پیش از عمل راجع به بیهوشی با فرد متقاضی صحبت می‌كند و به پرسش‌های او پاسخ می دهد. عمل یک الی دو ساعت طول می‌كشد و چشم فرد پانسمان می‌گردد و چند روز پس از عمل پانسمان برداشته می‌شود و پس از آن نحوه مراقبت از چشم مصنوعی حائز اهمیت می‌شود.
قیمت چشم مصنوعی با قابلیت دیدن
تعداد زیادی از افراد در رابطه با هزینه‌ی پروتز چشم سؤال می‌کنند. هزینه پروتز چشم می‌تواند متغیر باشد. اگرچه این هزینه بایستی با مدت زمان صرف شده در پروسه تولید پروتز مرتبط باشد. مثلا باید دانست که آیا فرد سازنده، عنبیه را به شکل دستی رنگ می‌کند، یا از روش‌های جدید و دیجیتال استفاده می‌کند؟ تکنولوژی می‌تواند مقدار زمان صرف شده در ساخت پروتز چشم را تا مقدار زیادی کاهش دهد. همچنین، تکنولوژی سبب افزایش کیفیت پروتز می‌شود.
یکی دیگر از فاکتورهای تعیین کننده هزینه چشم مصنوعی این است که شرایط چشم چگونه است؟ این هزینه بر مبنای زمان و مواد استفاده شده بسیار متفاوت است. پروتزهای چشمی امروزی متفاوت‌تر از پروتزهای قبلی هستند و از ترکیب دلایلی مثل مواد سازنده بروز، مهارت شخص سازنده به یک شکل منحصربفرد ساخته می‌شوند. امروزه پروتزهای چشم ویژه هر شخص ساخته می‌شوند که این کار سبب می‌شود هر پروتز یک کار هنری به حساب آید.
هر چشم با استفاده از یک قالب آکریلیکی با الگوبرداری از روی چشم دیگر ساخته می‌شود. متخصص به جهت اینکه چشم طبیعی‌تر به نظر برسد آن را با دست رنگ‌آمیزی می‌کند. قبلا پروتز از جنس شیشه بود. اما امروزه، پروتز مصنوعی اغلب از جنس آکریلیک پلاستیکی است. در اینجا به چند مورد از جنس‌های مورد استفاده که در قیمت و نحوه مراقبت از چشم مصنوعی تاثیرگذارند اشاره می‌کنیم:
شیشه مخصوص: طراحی چشم مصنوعی با شیشه مخصوص برای سال‌های زیادی مورد استفاده قرار گرفته است. سطح این نوع از پارچه آهاردار است و در دمای زیاد تولید می‌شود. ترکیبات سطح این نوع یکی از عللی است که سبب می‌شود اشخاص پروتز شیشه‌ای را ترجیح دهند.
شیشه کرایولیت: تحقیقات علمی مزایای این شیشه را ثابت کرده‌اند. سطح این نوع از چشم‌های مصنوعی به صاف است و به این دلیل نسبت به چشم‌های پروتزی ساخته شده از دیگر مواد بهتر است.
خصوصیت مرطوب کننده شیشه مخصوص، یکی از مزایای دیگر آن است. مایع اشک یک قشر ظریف و کوچک میان سطح چشم و بافت حدقه چشم ایجاد می‌کند که مانع از سایش و اصطکاک آن می‌شود. شیشه کرایولیت در مقابل اشک مقاوم است. پروتز تولید شده از جنس شیشه مخصوص درخشندگی مناسبی دارد و چشم را طبیعی‌تر می‌کند، چرا که سطح چشم مصنوعی به شکل طبیعی به وسیله پلک مرطوب می‌گردد.
اگر چشم مصنوعی شکست چه کنیم؟
یکی دیگر از موضوعات مهم در نحوه مراقبت از چشم مصنوعی انجام اقدام مناسب در زمان شکستن آن است. اگر پروتز دچار شکستگی شد، بایستی در اسرع وقت به پزشک معالج متخصص مراجعه کنید. متاسفانه باید گفت که معمولا ترمیم پروتز آسیب دیده امکان پذیر نیست، از این رو متخصص یک پروتز چشم جدید برای شما می‌سازد.
پس از چه زمانی نیاز است چشم مصنوعی را جایگزین نماییم؟
همانطور که در بخش‌های قبلی نیز ذکر شد از آنجایی که چشم‌های مصنوعی شیشه‌ای به‌مرور زمان و تحت تاثیر علل گوناگونی همچون عوامل محیطی و… خراب می‌شوند، مدت زمان دوام و کارایی آن 1 تا 1 و نیم سال است.
زبری پروتز و آزردگی حفره چشم، علامتی از پایان عمر چشم مصنوعی است و بایستی این چشم مصنوعی تعویض شود.
اغلب نشانه‌های بیشتری از خراب شدن در چشم‌هایی از جنس اکریلیک در قیاس با چشم‌های شیشه‌ای، به علت سطح نرمی که دارند مشاهده می‌شود. با این حال، پزشک از راه پولیش نمودن پروتز این موارد و خراش‌ها را ترمیم می‌کند. نیاز است بدانید پزشکان پروسه پولیش چشم مصنوعی را هرساله پیشنهاد می‌کنند.
سخن پایانی
در این مطلب در رابطه با نحوه مراقبت از چشم مصنوعی صحبت کردیم و مواردی را برای شما عزیزان عنوان کردیم. البته در رابطه با موارد دیگری همچون توضیحات کلی چشم مصنوعی نیز صحبت شد. جهت اطلاعات بیشتر در این زمینه با مجموعه دکتر خوانساری در ارتباط باشید.
